Bałtyk na wynos – jod krystaliczny i jego właściwości

Jod jest pierwiastkiem chemicznym należącym do grupy fluorowców. Swoją nazwę zawdzięcza pojęciu starogreckiemu, które w tłumaczeniu oznacza „fioletowy”. W temperaturze pokojowej jod występuje w postaci stałej. Jest to niebisko-czarna – zdaniem niektórych raczej szara – substancja krystaliczna, która po podgrzaniu emituje fioletowe opary o charakterystycznej, drażniącej woni. Jod słabo rozpuszcza się w wodzie, za to bardzo dobrze w wodnym roztworze jodku potasu* oraz alkoholach, a także chloroformie i innych rozpuszczalnikach organicznych.

*Jod jest bardzo trudno rozpuszczalny w wodzie, ale obecność jodku potasu będącego w tym układzie solubilizatorem pozwala otrzymać roztwór jodu o pożądanym stężeniu. Roztwór ten nazywamy Płynem Lugola od nazwiska lekarza, który go opracował w 1829 roku. Płyn Lugola jest wciąż dostępny w aptekach. Ma działanie odkażające i stosuje się go w leczeniu pewnych schorzeń tarczycy. W postaci rozcieńczonej służy jako płyn do płukania gardła, który dzięki właściwościom antyseptycznym skutecznie zwalcza infekcje.

Jod został odkryty przez Bernarda Courtois`a w 1812 roku. Rok później jego właściwości dokładnie przepadał francuski chemik Joseph Louis Gay-Lussac, który nadał pierwiastkowi obecną nazwę. Jod był kością niezgody między chemikami, o ile jego istnienie potwierdzili Charles Desormes i Nicholasa Clémenta, o tyle do pierwszego wyodrębnienia pierwiastka rościł sobie prawa działający niezależnie Humphry Davy. Ostatecznie w pozycjach naukowych dotyczących historii odkrycia jodu możemy się natknąć na nazwiska wszystkich panów, niezależnie od tego, który rzeczywiście wyodrębnił ów wyjątkowy pierwiastek jako pierwszy.

W poszukiwaniu jodu…

Dziś jod krystaliczny możemy kupić w każdym dobrym sklepie z odczynnikami chemicznymi. Zastanówmy się jednak, gdzie możemy go spotkać „w naturze”? Jak już wielokrotnie stwierdziliśmy jod jest pierwiastkiem słabo rozpuszczalnym w wodzie, co w pewnym sensie przekłada się na jego rozpowszechnienie w przyrodzie, które – co tu dużo mówić – nie jest zbyt imponujące. Większe ilości jodu możemy znaleźć w wodzie morskiej (stąd w Polsce pierwiastek kojarzony jest głównie z turnusami zdrowotnymi nad Morzem Bałtyckim) i solankach. Co zaskakuje wielu Polaków, jod jest również spotykany w Chile, gdzie towarzyszy pokładom saletry potasowej. Na co dzień większość nas przyjmuje jod wraz z pożywieniem, gdyż jest on obecny w produktach spożywczych, takich jak mleko, jaja, warzywa czy ryby. Oczywiście nie wszystkich i nie zawsze w identycznym stężeniu, wszystko zależy od tego, czy produkty te pochodzą z terenów, na których jod występuje w glebie i wodzie.

Zastosowania

Wspomnieliśmy już o Płynie Lugola. O ile w razie infekcji możemy sięgnąć po inny antyseptyk do płukania gardła, o tyle niedoborów jodu w organizmie nie możemy zastąpić innymi mikroelementami. Niedobór jodu w organizmie może upośledzić funkcje rozrodcze, utrudniać utrzymanie ciąży, powodować niewydolność tarczycy, a w konsekwencji hamować funkcje wielu narządów i procesów życiowych organizmu. W przypadku dzieci niedobory jodu przejawiają się w zmniejszonej zdolności uczenia się, spowolnionym wzroście i rozwoju fizycznym w okresie pokwitania. W skrajnych przypadkach niedobór jodu u dzieci może prowadzić do występowania wrodzonego kretynizmu, jak nazywa się wrodzony zespół niedoboru jodu przejawiający się niedorozwojem umysłowym ciężkiego stopnia powstałym w wyniku wrodzonej niedoczynności tarczycy.